Alkimista jakin-nahi eta paregabea
Zinemako emakumea, zinemagile moldakorra, independentea, bakana, Rita Azevedo Gomes (Lisboa, 1952) zuzendaria da, programatzailea, artista, eta bere filmetan poesia ukigarri egiten du hainbat zentzutan. Zinemaren lurraldeen esploratzaile bat da, non klasikoak eta modernoak bat egiten duten, non erreala dena fikzioarekin nahasten den, loturak birformulatuz eta konbentzioak hautsiz. Zalantzarik gabe, gure unibertso zinematografikoa osatzen duten pertsonetako bat da.
Rita Azevedo Gomesek literaturaren, pinturaren, antzerkiaren eta zinemaren esentzia ezagutzen ditu. Alkimista jakin-nahi eta paregabea da, dena zinema bihurtzea lortzen duena. Bere filmetan sarritan lan egin izan du literatur lanen egokitzapenekin, testuak irudi eta denbora bihurtuz; bere begirada urduriaren bidez hitz bakoitza infinitu bihurtzen da, adarkatu egiten da, baina berak keinu zehatza aurkitzen du, tradizio honetan bestelakoa den arrasto bat.
Hori bere lehen lanetik ikusten da, O som da terra a tremer (1990) izenekotik; bertan, André Gide, Mário de Sá-Carneiro, Leonardo Da Vinci eta Agustina Bessa-Luísen testuetatik abiatu zen —azken horrekin lan egin zuen A conquista de Faro (2005) film laburrean ere—, Stefan Zweigen A colecção invisível (2009) berezitik eta Robert Musilen A portuguesa (2018) ipuinaren egokitzapen asketik igaroz, zeinetan kontakizunaren erdigunea lekualdatu egiten baitu, emakumezko pertsonaiarengan jartzeko; Correspondências (2016) —ZINEBIren 58. edizioan proiektatu zena— Jorge de Sena idazlearen eta Sophia de Mello poetaren arteko hainbat hamarkadako harreman konplize eta sakona da, Boris Nelepo, Pierre Léon, Eva Truffaut eta Agathe Bonitzerren ahotsetan eguneratzen dena.
Egia esan, Azevedo Gomesek ez du lan egiten argumentuaren egokitzapen hutsetik, baizik eta hitzaren eta antzerkiaren poetikaren esentziatik beretik, eszenaratze zorrotz eta bereizgarri batekin, arte eszeniko eta operistikoetan aurretik izandako esperientziaren eraginez; Jules Amédée Barbey d’Aurevillyren A vingança de Uma Mulher (2012) kontakizunaren egokitzapen libre bat egitera ausartu zen, baita Éric Rohmer-en O trio em mi bemol (2022) antzerki-testu bikainarekin ere, Rita Durão, Pierre Léon eta Ado Arrieta protagonista zituela.
15ª Pedra (2007) dokumentalean, João Bénard da Costarekiko (Gulbenkian Fundazioan eta Portugalgo Zinematekan elkarrekin lan egin zuten) eta Manoel de Oliveira zinemagilearekiko (bere ikasle eta laguntzaile ohia izan zen) gertutasunaren emaitza dena, aipatzen da irudi baten boterea ez datorrela erakusten duenetik, esan nahi duenetik baizik, eta esanahi hori ez dela hertsiki ikus daitekeena, aitzitik, obraren barruan zuzenean joanda bakarrik aurki daitekeela. Irudia, pintura, bere inspirazio-iturrien artean daude, eta agerian geratzen da Danses macabres, squelettes et autres fantaisies (2019) lanean, Pierre Léon zinemagilearekin eta Jean-Louis Schefer filosofoarekin batera zuzendu zuen hartan, non modu ludikoan agertzen baitira eskeleto dantzariak, gozamen mundutarrak. “Irudi batzuek blaitu egiten zaituzte, barruraino sartzen zaizkizu, harik eta, modu batera edo bestera, une jakin batean irteten diren arte. Irudi batzuk une, oroitzapen edo sentsazio batekin lotzen dituzu, eta gero zure bizitza profesionalean erabil ditzakezu, sentitzen duzuna adierazteko”.
Sentimenduak irudikatzeko erabiltzen duen konfigurazio dotorea Rita Azevedo Gomesen zinema artearen eta bizitzaren artean kokatuta egotearen adibide ona da. Azken finean, bere zinemako elementu guztiak helburu batera iristeko erabiltzen ditu: bizitzaren, maitasunaren adierazpideak aurkitzera. Hain da gauza ukiezina, hori guztia behar duena, ez forma zehatz eta bakar bat bilatzeko, baizik eta bere erromantizismo osoan, bere anbiguotasun osoan, bere xalotasun osoan ospatu ahal izateko. Hori egitea lortu zuen Altar (2003) eta Frágil como o mundo (2002) obretan, inoiz filmatutako zinemako maitasun istorio mingarrienetakoa denean. Intimoa denaren kontakizunak, batzuetan urrunagokoak, beste batzuetan berriagoak, baina beti gaur bati buruzko hausnarketak dituztenak.
Cecilia Barrionuevo
Programatzailea Large / Film at Lincoln Centerren
Nazioarteko Harremanak eta Mintegiak / ECAM
